Wat deden de Provincie Groningen, Rijkswaterstaat, Waterschap Noorderzijlvest, WUR en HZ onderzoekers en een pootaardappelbedrijf samen in een herberg ‘aan het einde van de wereld’? Ze dachten na over de toekomst van de Groningse kust als waterlandschap aan de hand van maatschappelijke verdienmodellen.

Overzicht plangebied; de Groninger kust.

Maatschappelijke Verdienmodellen

We kunnen er niet omheen: problemen met verdroging, zeespiegelstijging en neerslag komen op ons af. Hoe zou het kustlandschap voor de volgende generatie Groningers eruit moeten zien voor droge voeten en genoeg te eten? Bij het zoeken naar oplossingen gaan we voor de meeste meerwaarde voor de maatschappij; we zoeken naar maatschappelijke verdienmodellen. In het eerste atelier is een aanzet gemaakt tot nieuwe maatschappelijke verdienmodellen. Daarbij zijn meer dan zestig win-win situaties bedacht voor zoet water beheer, waterveiligheid, landbouw, natuur, cultuur, recreatie en kansen voor beleving. In november 2023 vond het tweede ontwerpatelier plaats in Hornhuizen, een klein Gronings dorpje met 200 inwoners. Daar werden de maatschappelijke verdienmodellen verder uitgewerkt. Hieronder een greep uit wat er zoal bedacht is.

Deelnemers presenteren resultaten. Fotocredits: Bianca de Vlieger.

Waardemodellen met zoet water

Omdat een deel van Groningen minder geschikt wordt voor de huidige landbouwvormen, zou het gebied ingericht kunnen worden als water accu (water bergen en vasthouden) gecombineerd met natuurbegraafplaatsen, natuurvriendelijke oevers en natte landbouw. Er kunnen ook non-food gewassen worden geteeld, zoals hennep en vlas. De aanleg van natuurvriendelijke oevers leveren klei en slib op om de landbouwpercelen vruchtbaarder te maken. Peil gestuurde drainage, actieve infiltratie van neerslagoverschot in diepere grondlagen en vergroting van infiltratie capaciteit van waterlopen (de Groningse diepen en maren) zijn technieken die nu al kunnen worden ingezet om het water vasthoudend vermogen te vergroten.

Waardemodellen met waterveiligheid en landbouw

Waar vruchtbare klei ligt, is ruimte voor akkerbouw. Voor de toekomst is er behoefte aan risicospreiding voor individuen, zoals door een proefboerderij pilot samen met de boeren in een boerencoöperatie op te zetten. Omdat de ontwikkelingen van andere teelten tijd kosten, is het goed om nu te beginnen. Daarbij zal ook gekeken kunnen worden naar voorbeelden op Europees niveau, door zoveel mogelijk kennis en data te verzamelen bij bedrijven die iets nieuws proberen. Samenwerkingen tussen overheden, banken, agrarische sector en bedrijven zullen helpend zijn. Naast de bestaande kleigronden kan ook gedacht worden aan het in gebruik nemen van kwelders en de zee voor het telen van zout-tolerante gewassen, het vergroten van biodiversiteit, kustbescherming en energievoorziening.

Waardemodellen met waterveiligheid, natuur en landbouw

Om meer natuurlijke processen te gaan gebruiken voor waterveiligheid, wordt ingezet op brede multifunctionele waterkerende landschappen. Daarvoor wordt gedacht aan het ophogen van laaggelegen gebieden m.b.v. slib uit de Eems-Dollard, waarbij handelingsverlegenheid doorbroken moet worden. Als we nu niet handelen missen we de kans om gebruik te maken van natuurlijke processen. Er kan gestart worden met slaperdijken de status van waterkering terug te geven, boeren kunnen gepeild worden waar kansen liggen om met pilots aan de slag te gaan en de gebieden die op korte termijn onder de laagwaterlijn komen te liggen moeten mechanisch opgehoogd worden.

Waardemodellen met kansen voor beleving, recreatie en cultuur

Samenwerking en alternatieve verbindingen leggen tussen projecten, mensen en partijen die elkaar niet vanzelfsprekend kunnen vinden is nodig. Denk aan community building, dwarsdenkers, mediators en koplopers. Er moet een goede boterham te verdienen zijn, maar ook sociale en emotionele waarden spelen een rol. Eemshaven en Lauwersmeer zouden 2 plekken kunnen zijn waar innovatie kan groeien. Het unieke karakter van de Wadden kan benut worden door kleinschalig kwaliteitstoerisme. Vraagstukken die groot en abstract zijn moeten duidelijk en behapbaar worden gemaakt zodat iedereen het kan snappen en beleven. Onderwijs, maar ook kunst kan daarbij helpen.

“Kunst heeft de kracht om complexe vraagstukken op een toegankelijke manier te communiceren.”

Kunst

Kunst kan helpen om abstracte verhalen visueel en begrijpelijk te maken voor een breder publiek. Beeldend kunstenaar Trudy Oosterhuis nam de deelnemers mee in haar kijk als kunstenaar op de transformatie van landbouw. Naast kunstenaar is Trudy ook een boerendochter van een pootaardappelboer. Daardoor is Trudy zeer bekend met zowel de potentie van kunst om innovatieve ideeën in beeld te brengen als de uitdagingen en wensen van de landbouwsector. Kunst werkt niet met regels en kan daardoor buiten de gebaande paden gaan, die wij wellicht onbewust telkens kiezen in ontwerpateliers.

Trudy heeft voor alle deelnemers een blokje klei uit de Waddenzee meegenomen. Zo nemen de deelnemers letterlijk een stuk
van het land mee naar huis. De kleiblokjes zijn vers, kwetsbaar, drogen nog uit, krimpen en veranderen van kleur. Symbolisch voor een gebied zoals de Wadden die volop in verandering is.

Kunstenares Trudy gaf iedere deelnemer een blokje Waddenklei mee naar huis. Fotocredits: Bianca de Vlieger.

Kust van de buren

Henk van Norel  – specialist keringen en veiligheid bij Waterschap Hunze en Aa’s – presenteerde de visie van Waterschap Hunze en Aa’s over een klimaatadaptieve kustzone, die deels gebaseerd is op het eerste ontwerpatelier. Zij hebben verschillende toekomstbeelden verkend voor zeespiegelstijging, binnen de bandbreedte van nieuwe KNMI scenario’s die in 2023 zijn gepresenteerd. Hoe dan ook levert dit hogere waterstanden en grotere golven op en daardoor minder stabiele dijken. Verder zal de kwel vanuit zee toenemen waardoor percelen natter worden en verzilting toeneemt. Bovendien speelt bodemdaling tegelijk met de zeespiegelstijging, wat het probleem verder verergert. Naast traditionele methodes als dijken ophogen zijn er opties in de richting van Nature-Based Solutions, zoals brede kustzones met kwelders die meegroeien met zeespiegelstijging.

Henk van Norel presenteert de visie van Waterschap Hunze en Aa’s voor een klimaatadaptieve kustzone. Fotocredits: Bianca de Vlieger.

Vervolg

Een belangrijke conclusie is dat er in de toekomst nog steeds ruimte voor ondernemerschap is in het kustlandschap, als we ons weten aan te passen aan nieuwe omstandigheden. De resultaten van dit ontwerpatelier zullen worden meegenomen in vervolgprojecten, zoals in het project Spoorboek Verbrede Kustzone dat het Waterschap Noorderzijlvest is gestart. In de laatste bootcamp zullen we kennis uit Groningen en Zeeland verder aan elkaar te verbinden en de ideeën over maatschappelijke waardemodellen samenbrengen. In het laatste deel van 2024 kunnen er dan gezamenlijke conclusies worden getrokken als afsluiting van het project Werken met Waterlandschappen.

Het volledige verslag van het tweede ontwerpatelier is te downloaden via de resultatenpagina.